Ngụy biện chi phí đã mất
Bộ phim thật kinh khủng. Sau một tiếng, tôi liền thì thầm với vợ. “Thôi nào, ta về nhà thôi.” Nàng trả lời: “Không được. Chúng ta không thể phí phạm 30 đô la.” “Không có lý do gì để ở lại cả,” tôi phản đối. “Tiền thì đã mất rồi. Ngụy biện chi phí đã mất đang phát tác đấy – đây là một sai lầm về tư duy!” Nàng cau mày nhìn tôi với ánh mắt hình viên đạn. Thôi được, đôi khi tôi hơi quá trớn trong chuyện này, mà bản thân nó cũng là một lỗi gọi là bệnh nghề nghiệp (xem chương 92). Tôi tìm cách làm rõ tình huống này trong tuyệt vọng. “Cho dù có ở lại hoặc bỏ đi thì ta cũng đã tiêu mất 30 đô la rổi, vì thế yếu tố này không có vai trò gì trong quyết định của chúng mình hết.” Khỏi phải nói, tôi vẫn phải chịu thua và ngồi im tại ghế của mình.
Ngày hôm sau, tôi tham dự một cuộc họp về quảng bá sản phẩm của công ty. Chiến dịch quảng cáo của chúng tôi đã diễn ra trong bốn tháng mà không thu được nổi một trong những mục tiêu đặt ra. Tôi muốn hủy bỏ nó. Song giám đốc quảng cáo lại không chịu, và nói rằng: “Nhưng chúng ta đã đầu tư quá nhiều tiền của vào đó rồi. Nếu giờ chúng ta dừng lại, thì công sức bỏ ra sẽ đổ sông đổ bể.” Lại một nạn nhân khác của ngụy biện chi phí đã mất.
Một người bạn tôi vật lộn nhiều năm trong một mối quan hệ khốn khổ. Bạn gái anh ta đã lừa dối anh ta nhiều lần. Lân nào cô ta cũng quay về đầy vẻ hối lỗi và van xin anh ta tha thứ. Anh ta giải thích với tôi như sau: “Tôi đã đầu tư quá nhiều công sức vào mối quan hệ này, sẽ là sai lầm nếu từ bỏ nó.” Một trường hợp kinh điển về ngụy biện chi phí đã mất.
Ngụy biện chi phí đã mất trở nên nguy hiểm nhất khi chúng ta đã đầu tư rất nhiều thời gian, tiền bạc, công sức hoặc tình yêu vào một điều gì đó. Khoản đầu tư trở thành một lý do để tiếp tục, ngay cả khi chúng ta đang đi đến thất bại. Càng đẩu tư nhiều, chi phí đã mất càng lớn, thì động lực để tiếp tục càng cao.
Các nhà đầu tư thường xuyên trở thành nạn nhân của ngụy biện chi phí đã mất. Thường thì họ quyết định các thương vụ qua giá mua. “Tôi đã mất quá nhiều tiền vào cổ phần này, tôi không thể bán nó đi lúc này được,” họ nói như vậy. Chuyện này thật phi lý. Giá mua không nên có vai trò gì ở đây cả. Điều quan trọng là diễn biến của cổ phiếu đó trong tương lai (cũng như diễn biến của các khoản đầu tư thay thế trong tương lai). Trớ trêu là, một cổ phiếu càng mất giá, thì các nhà đầu tư càng muốn giữ lấy nó.
Cách hành xử vô lý này được thúc đẩy bởi nhu cầu nhất quán. Dẫu sao thì tính nhất quán cũng biểu thị lòng tin. Chúng ta vốn dĩ chán ghét những sự mâu thuẫn. Nếu quyết định hủy bỏ một dự án mới đi được nửa chặng đường, thì nghĩa là chúng ta tạo ra một sự mâu thuẫn: chúng ta thừa nhận mình từng nghĩ khác. Còn việc tiếp tục một dự án vô nghĩa sẽ trì hoãn sự thừa nhận đau đớn này và giúp ta giữ thể diện.
Dự án Concorde chính là ví dụ điển hình về một dự án thâm hụt của chính phủ. Mặc dù cả hai bên liên quan là Anh và Pháp đã nhận thấy từ lâu rằng thương vụ máy bay siêu âm sẽ chẳng bao giờ đi đến đâu, nhưng họ vẫn tiếp tục đầu tư hàng núi tiền vào đó chỉ để giữ thể diện. Từ bỏ dự án đó chẳng khác nào thừa nhận thất bại. Ngụy biện chi phí đã mất vì thế thường được gọi là “hậu quả Concorde”. Sai lầm trong tư duy nảy dẫn đến những phán xét sai lầm gây hậu quả tốn kém, thậm chí thảm khốc. Người Mỹ kéo dài sự can dự của họ trong chiến tranh Việt Nam cũng vì điều này. Họ nghĩ: “Chúng ta đã hy sinh quá nhiều cho cuộc chiến; sẽ là sai lầm khi bỏ cuộc lúc này.”
“Chúng ta đã đi xa đến thế này rồi…” “Tôi đã dành quá nhiều thời gian để đọc cuốn sách này…” “Nhưng tôi đã dành đến hai năm để theo đuổi khóa học này…” Nếu bạn nhận thấy mình có những khuôn mẫu tư duy đó, thì nghĩa là ngụy biện chi phí đã mất đang vận hành trong một góc não bộ của bạn.
Hiển nhiên, có thể có những lý do hợp lý khiến bạn tiếp tục đầu tư để hoàn tất một điều gì đó. Nhưng xin hãy coi chừng nếu làm thế vì những lý do sai lầm, ví dụ như để biện minh cho những khoản đầu tư không thể thu hồi. Việc đưa ra quyết định hợp lý đòi hỏi bạn phải quên đi những chi phí mình phải bỏ ra cho đến hiện tại. Dù bạn đã đầu tư nhiều đến đâu, hãy chỉ xem xét đánh giá về lợi ích và chi phí tương lai.
Nghệ thuật Tư duy Rành mạch
Nguyên tác: The Art of Thinking Clearly
Tác giả:
Giá: 94.400 ₫
ISBN: 978-604-77-2820-6
Nghệ thuật Tư duy Rành mạch là cuốn cẩm nang nhất định phải có có thể thay đổi mãi mãi cách ta suy nghĩ, giúp ta quyết định sáng suốt hơn mỗi ngày ở bất cứ đâu, trong bất cứ tình huống nào.