Ảo tưởng tụ nhóm
Vào năm 1957, ca sĩ opera người Thụy Điển Friedrich Jorgensen mua một cái đài quay băng để ghi âm giọng ca của mình. Khi nghe lại phần ghi âm, ông nghe thấy như những tiểng động lạ, những tiếng thì thầm nghe giống như nhũng thông điệp siêu nhiên vậy. Vài năm sau, ông ghi âm tiếng chim hót. Lần này, ông lại nghe thấy giọng nói thì thầm xa xăm của người mẹ đã khuất: “Fried ơi, Fried con yêu, con có nghe thấy mẹ nói không? Mẹ đây.” Thế là đủ. Cuộc đời Jorgensen đảo lộn hoàn toàn và ông dành trọn thời gian để liên lạc với nguời đã khuất qua những đoạn băng ghi âm.
Năm 1994, Diane Duyser đển từ Florida cũng trải qua một cuộc chạm trán với thể giới bên kia như vậy. Sau khi cắn lát bánh mì nuớng và đặt nó xuống đĩa, bà nhìn thấy guơng mặt của Đức Mẹ Đồng Trinh trên đó. Ngay lập tức, bà dừng ăn và cất giữ thông điệp thần thánh ấy (với một vết cắn) vào trong một cái hộp nhựa. Vào tháng Mười một năm 2004, bà bán đấu giá miếng bánh đuợc giữ gìn gần như nguyên vẹn ấy trên eBay. Miếng bánh mì để ăn hằng ngày đó đem lại cho bà 28.000 đô la.
Năm 1978, một phụ nữ từ New Mexico cũng có một trải nghiêm tưong tự. Những vết đen trên miếng bánh tortilla của bà tạo ra hình trông giống như gương mặt của Đức Chúa Jesus. Báo chí liền chộp ngay lấy câu chuyện, và hàng ngàn người lũ lượt đổ tới New Mexico để chiêm ngưỡng đấng cứu thế trong hình hài chiếc bánh. Trước đó hai năm, tức năm 1976, nhà thám hiểm của tàu vũ trụ Viking chụp từ trên cao một thành tạo đá trông giống như khuôn mặt người. “Gương mặt trên sao Hỏa” trở thành chủ đề nóng của các tờ báo trên toàn cầu.
Thế còn bạn thì sao? Bạn đã bao giờ nhìn thấy những gương mặt trên các đám mây hay hình dáng của loài vật trên các tảng đá hay chưa? Dĩ nhiên là có rồi. Chuyện này hoàn toàn bình thường. Bộ não chúng ta luôn tìm kiếm những khuôn mẫu và quy tắc. Thục ra, nó hoạt động còn tích cực hơn thế. Nếu không thấy một hình mẫu quen thuộc nào, bộ não sẽ tự động chế ra một hình mẫu nào đó. Dấu hiệu càng khó đoán, ví dụ như tiếng động xa xăm trong băng ghi âm, thì càng dễ để tìm thấy những “thông điệp ẩn” đằng sau nó. Hai muơi lăm năm sau khi “gương mặt trên sao Hỏa” được phảt hiện, tàu vũ trụ Mars Global Surveyor gửi về những hình ảnh rõ nét, sinh động của các thành tạo đá kia: gương mặt nguời đầy thu hút ấy hóa ra chỉ là cồn đá bình thường giữa sa mạc.
Những ví dụ phù phiếm ấy khiến cho ảo tưởng tụ nhóm tưởng như vô thuởng vô phạt; nhưng không phải vậy. Hãy nghĩ đến các thị truờng tài chính vẫn sản xuất ồ ạt hàng núi dữ liệu mỗi giây. Một nguời bạn của tội đã cuời khoái trá mà bảo rằng cậu ta vừa phát hìện ra một quy luật trong biển dữ liệu. ”Nếu anh nhân sự thay đổi phần trăm của Dow Jones với sự thay đổi phần trăm của giá dầu, anh sẽ có đựọc sự dịch chuyển cúa giá vảng trong hai ngày tới.” Nói cách khác, nếu như giá cổ phiếu và dầu mỏ cùng leo thang hoặc đi xuống, thì giá vàng sẽ tăng sau hai ngày. Lý thuyết của cậu ta tỏ ra chính xác trong một vài tuần, cho đến khi cậu ta đầu tư tất tay khoản tiền rất lớn và hệ quả là quẳng hết tiền tiết kiệm cúa mình qua cửa sổ. Cậu ta đã cảm nhận được một quy luật không hề tồn tại.
oxxxoxxxoxxoooxooxxoo. Chuỗi ký tự này liệu có phải là ngẫu nhiên không, hay đã được tính toán trước? Giáo sự tâm lý học Thomas Gilovich đã phỏng vấn hàng trăm nguời để tìm câu trả lời. Hầu hết trong số họ không muốn tin rằng chuỗi ký tự đó là vô nghĩa. Họ cho rằng hẳn là có một quy luật nào đó tạo nên trình tự của các ký tự. Lầm rồi, Gilovich liền giải thích, và ông chỉ vào một con súc sắc: ta hoàn toàn có thể thả được cùng một số bốn lần liên tiếp trong một luợt chơi, một điều khiến cho nhiều nguời cảm thấy khó hiểu. Rõ ràng là chúng ta khó lòng chấp nhận rằng những sự việc như thế có thể diễn ra thuần túy ngẫu nhiên.
Trong Thế chiến II, nguời Đức đã đánh bom London. Trong các loại đạn dược, họ sử dụng tên lửa V1, một loại máy bay không người lái tự dẫn đường. Cứ mỗi đợt tấn công, các khu vực chịu ảnh huởng lại đuợc đánh dấu cẩn thận trên bản đồ, khiến cho dân London phải khiếp sợ: họ cho rằng họ đã phát hiện ra một quy luật và dựng lên những giả thuyết về khu vực an toàn nhất của thành phố. Tuy nhiên, sau chiến tranh, phân tích số liệu lại khẳng định rằng sự phân bổ là hoàn toàn ngẫu nhiên. Ngày nay lý do đã trở nên rõ ràng: hệ thống dẫn đường của V1 vô cùng thiếu chính xác.
Nói tóm lại: chúng ta thường nhạy cảm quá mức trong việc phát hiện quy luật. Hãy lấy lại thái độ hoài nghi ban đầu của bạn. Nếu bạn nghĩ rằng mình vừa phát hiện ra một quy luật, thì trước tiên hãy coi đó như một sự ngẫu nhiên thuần túy. Nếu nó có vẻ quả đúng, hãy tìm một nhà toán học và kiểm nghiệm dữ liệu trên bằng thống kê. Và nếu có phân nào trên chiếc bánh của bạn giống y hệt như guơng mặt của Chúa Jesus, hãy tự hỏi bản thân: nếu như ngài thực sự muốn lộ diện, vì sao ngài không làm vậy ngay ở quảng truờng Thời Đại hoặc trên đài CNN?
Nghệ thuật Tư duy Rành mạch
Nguyên tác: The Art of Thinking Clearly
Tác giả:
Giá: 94.400 ₫
ISBN: 978-604-77-2820-6
Nghệ thuật Tư duy Rành mạch là cuốn cẩm nang nhất định phải có có thể thay đổi mãi mãi cách ta suy nghĩ, giúp ta quyết định sáng suốt hơn mỗi ngày ở bất cứ đâu, trong bất cứ tình huống nào.